ERIC KOEVOETS
“Schoonheid is noodzakelijk.
Met muziek geef ik daaraan expressie.”
Hij componeerde voor zeer uiteenlopende bezettingen maar de klaviermuziek had zijn bijzondere belangstelling. Temidden van zijn klaviercomposities nemen de Sonates voor orgel een bijzondere plek in. Ze werden gecomponeerd voor Prinses Amalia van Pruisen die in haar paleis een eigen orgel had.
Eric Koevoets heeft een grote liefde voor deze sonates en voert ze ook regelmatig uit. Het verlangen deze composities nog eens vast te leggen op cd was dan ook al jaren aanwezig. Dit verlangen kreeg concreet vorm toen hij in het najaar van 2018 kennis maakte met twee wondermooie, vroege orgels van de Brabantse orgelmaker Smits: Het Smits-orgel uit 1838 in de Sint Willibrorduskerk te Deurne en het Smits-orgel uit 1839 in de Sint Martinuskerk te Sint-Oedenrode. Hoewel beide instrumenten dateren uit het tijdvak van de (vroege) romantiek, zijn ze qua stijl en klank nog helemaal in de geest van de tweede helft van de 18e eeuw gemaakt. De klank is dus nog heel klassiek, helder en sprankelend en heeft daarbij tevens veel expressiviteit en vocaliteit. De fluitregisters bijvoorbeeld munten uit door een combinatie van helderheid en een warme, ‘fluwelen’ toonvorming. Zowel de briljante eigenschappen als ook de lyriek die in de muziek te horen zijn komen op deze orgels volmaakt tot uiting.
‘Hij is de vader, wij zijn de kinderen’
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) gold in de tweede helft van de 18e eeuw als de beroemdste componist uit het geslacht Bach. Zijn faam was toen veel groter dan die van zijn vader Johann Sebastian. Hij had veel invloed op bijvoorbeeld de muziek van Haydn en Mozart. Mozart zei over over hem: ‘Hij is de vader, wij zijn de kinderen. Diegenen van ons die ook maar iets weten, hebben het van hem geleerd’. Carl Philipp Emanuel Bach wordt gezien als de eerste componist die bewees dat het voornaamste kenmerk van de Nieuwe Stijl, de eenvoud, gecombineerd kon worden met emotionele diepgang, gevoeligheid en retoriek.. Dit bereikte hij volledig door de zogenaamde Sturm und Drang. Deze stijl kenmerkt zich, heel kort samengevat, door een grote mate van grilligheid, een voorkeur voor contrasten, humor en, daar waar het een compositie in mineur betreft, dramatiek, ernst en diep leed dat gerelativeerd wordt met ironie en zelfspot.
De Smits-orgels in Sint-Oedenrode en Deurne nader toegelicht
De orgels in de sint Willibrorduskerk (Deurne) en in de sint Martinuskerk (Sint-Oedenrode) zijn in respectievelijk 1838 en 1839 door Franciscus Smits (I) uit Reek gebouwd. Ze verschillen echter sterk van elkaar. Kijk naar de beide kassen, zie hoe verschillend ze bewaard zijn gebleven en zie de verschillen tussen de kerkgebouwen waarin ze staan. Toch lijken de disposities op elkaar; het belangrijkste onderscheid is slechts het ontbreken van vier stemmen in het orgel van de Willibrorduskerk. In beide orgels zijn de originele windladen bewaard gebleven.
Smits-orgel Sint-Oedenrode
Het orgel in de Sint Martinuskerk in Sint-Oedenrode is gebouwd voor de in 1810 in gebruik genomen en aan Martinus van Tours gewijde kerk. Het atelier J.B. Peeters in Antwerpen maakte al het houtsnijwerk. Het orgel beschikte toen over twee klavieren en een aangehangen pedaal. Door de architect W. van Aalst wordt in 1915 de huidige kerk, die de kerk uit 1810 verving, voltooid. Frans Smits (III) restaureerde het orgel. Ook kort na de Tweede Wereldoorlog is aan het orgel gewerkt. Bij al deze werkzaamheden hebben enkele kleine dispositiewijzigingen plaatsgevonden. In 2000 werd onder leiding van orgelmaker Frans Vermeulen met de restauratie van het orgel begonnen. De oorspronkelijke dispositie is hersteld: het pijpwerk van Smits is hersteld en twee registers zijn gereconstrueerd. De manualen en het pedaalklavier werden gereconstrueerd en aan de dispositie werd een pedaal met vijf registers toegevoegd.
Het orgel in de sint Martinuskerk is een van de meest compleet bewaarde vroege orgels van de orgelmakers Smits. De rijke sierlijke kas is ongeschonden door de geschiedenis gekomen evenals het merendeel van het muziekinstrument. Dit orgel heeft bescheiden maar rijke achttiende-eeuwse karaktertrekken.
Smits-orgel Deurne
Het één jaar oudere orgel in de Sint Willibrorduskerk in Deurne is gemaakt voor de vijftiende-eeuwse kerk. Zoals in de sint Martinuskerk werd het geplaatst als balustradeorgel met een Onderpositief. Na de verhoging van het schip van de kerk door P.J.H. Cuypers werd het orgel door Gebr. Franssen naar de westzijde van de kerk verplaatst en ging het front van het Positief verloren. Het klavier werd verplaatst naar de zuidzijde van de kas. Niet alleen bij deze verplaatsing, maar ook bij de restauratie door J.J. Elbertse in 1955 werd de dispositie gewijzigd en verloor het orgel origineel pijpwerk. In 2011 werd het door de firma Verschueren gerestaureerde orgel ingespeeld. Meer dan de helft van het pijpwerk van Smits werd gereconstrueerd om zo de originele dispositie te herstellen. Het orgel is weer geplaatst als balustrade-orgel en het front van het Positief is gereconstrueerd, evenals de manualen en het pedaalklavier. Aan de dispositie is een pedaal met drie registers toegevoegd. De firma Ridderhof heeft de imitatie-eiken beschildering aangebracht.
Dit orgel heeft een imposante kas. De akoestiek draagt bij aan de heldere en indrukwekkende klank van het Deurnese Smitsorgel.